آموزش نغمات : دستگاه سه گاه در قرائت قرآن + صوت

معنای لغوی : ریشه‌ی این کلمه فارسی بوده و نام لحنی از الحان موسیقی ایرانی و نام‌نوایی از موسیقی است.

گستردگی و پیشینه : عده‌ای بهترین جایگاه این مقام را در آذربایجان، و اهل آن را بهترین اجراءکنندگان این مقام می‌دانند و معتقدند که به مرور زمان این مقام در همه‌ی سرزمین‌ها به خصوص در میان عرب‌زبانان جایگاه و موقعیتی خاص برای خود کسب نموده است تا آن جایی که امروزه یکی از مقامات اصلی در میان الحان قرآن کریم است.

کیفیت آهنگ : سه‌گاه تنها مقامی است که نسبت به سایر مقام‌ها حالت تهییج و تطریب دارد در این مقام نوعی شور و هیجان و جهش وجود دارد که درصورت تطابق صحیح و به جا با مفهوم و معنای آیات زیبایی دوچندان دارد این مقام دوست داشتنی بوده و برای انسان هیجان ایجاد می‌کند. برخی گوشه‌های آن حالت امید و رجاء معنوی دارد و برخی دیگر حزنی معنوی در نفس به وجود می‌آورد.

موضوع آیات : غالباً این مقام در آیات «رحمت، شادی، فرح، بشارت، امید، رجاء، مفاهیم عشق، وعده‌های الهی، مغفرت، صفات مومنان، پیروزی، اجابت دعا و اصحاب یمین»‌ آورده شده است.

تاثیرات : الحان مقام سه‌گاه آرامش‌بخش و باعث لذت روح و جان است و غم‌ها را می‌زداید و ریتم آن به گونه‌ای است که حالت استهزاء، عتاب، خطاب، تمسخر و سرزنش را در ذهن شنونده تراوش و منقوش می‌کند. همچنین حلاوت و شیرینی آن برانگیزنده‌ی حس محبت، عشق و سوزدل است.

جایگاه اجرا : این مقام غالباً قبل و بعد از چهارگاه و حجاز و بعد از رست قابل اجرا می‌باشد و همچنین پس از عجم و نهاوند نیز خوانده شده است.

گوشه‌ها و نغمه‌های فرعی :این مقام یکی از دستگاه‌های اصلی موسیقی در ایران بوده و گوشه‌های «مویه، زابل، مخالف و مطلوب» در آن استفاده می‌شود. همچنین گوشه‌ی «رمل» نیز در آن استفاده می‌گردد و باز هم از نغمات فرعی آن می‌توان به «شوق‌افزا وشوق‌آور» اشاره نمود.از دیدگاه اساتید لحن گوشه‌های دیگری از جمله دستگاه «هزام» که استاد مصطفی اسماعیل در تلاوت سوره‌های لقمان، نازعات و علق خوانده است را می‌توان نام برد.

مقامهای موسیقیایی تلاوت قرآن

در تلاوت قرآن از هفت مقام اصلی و گوشه های انها استفاده می شود که بصورت خلاصه در عبارت صنع بسحر گنجانیده شده اند.

ص مخفف مقام صبا - ن نهاوند-ع عجم- ب بیات- س سه گاه- ح حجاز و بالاخره ر مخفف مقام رست می باشند.

هر چند بعضی مقام چهار گاه را هم مقام مستقلی دانسته و در نتیجه به هشت مقام اصلی قائل گردیده اند.

در اینجا اشاره بسیار کوتاهی به این مقامات و بعضی فروعات ان خواهم نمود.

مقام (Gamme) یک طرح کلّی و الگویی است برای آفرینش نغمات و ملودی ها. اگر با یک نگاه کلی بنگریم می توانیم مفاهیم مقام، نغمه، لحن، آواز، دستگاه، گام و موارد مشابه آن را در یک تعریف کلی بگنجانیم، اگر چه در تعریف اصطلاحات برخی از این مفاهیم با دیگری تفاوت دارد. تمایز و تشخص هر مقام نتیجه تغییر حالات و کیفیات یک نغمه و ملودی و تفاوت هر مقام با مقام دیگر نتیجه اختلاف در تغییر مسافت ها و فواصلی است که بین درجات صوتی هر مقام نسبت به مقام دیگر وجود دارد. در موسیقی مقامی ایران (و شرق) فاصله 1 دیوان (اکتاو) را به 8 گاه تقسیم می نمودند (از یگاه تا هشتگاه). بعد از حمله اعراب به ایران در صدر اسلام و همچنین در دوران سلطنت عثمانی، این فواصل و پرده ها به طور کامل به کشورهای عربی و اسلامی منتقل گردید و تاکنون نیز همان فواصل و پرده ها با نام های ایرانی در فرهنگ موسیقی این کشورها به چشم می خورد. البته این مطلب سبب انکار اصالت موسیقی عربی نخواهد شد. تردیدی نیست که وارثان امروز موسیقی عربی ضمن تأثیرپذیری از فرهنگ و تمدّن ایرانی و برخی تمدّن ها و جریان های فرهنگی دیگر در طول تاریخ، بر میراث کُهن خود نیز تکیه داشته اند؛ میراثی که بخشی از آن را باید در تمدّن های باستانی عربستان جنوبی و بخش دیگری از آن را در تمدّن کهن مصریان ـ که در عصر کنونی طلایه دار موسیقی مقامی عرب می باشند جستجو نمود.

یاد این نکته هم خالی از لطف نیست که هر چند موسیقی مقامی عرب در رشد و بالندگی خود مرهون موسیقی ملّت های دیگر همچون ایرانیان بوده، اما امروز در میان موسیقی های جهان دارای هویتی کاملاً مستقل می باشد و در حال حاضر حتی از تحرّک و پویایی بیشتری نسبت به موسیقی مقامی ایران برخوردار است و به مرور جای خود را در میان موسیقی های جهانی باز نموده و صبغه بین المللی پیدا کرده است.