اساتید قرآن پاسخ می‌دهند؛ چگونه قاری بین‌المللی شویم؟

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، برای قاری قرآن شدن باید از همان ابتدا مسیری مشخص را طی کرد تا در نهایت و پس از چند سال بتوان به قله قاری قرآن بودن دست یافت؛ بسیاری از کارشناسان قرآنی و اساتید علم قرائت قرآن کریم بهترین دوران برای شروع گام نهادن در مسیر قاری قرآن شدن را دوران کودکی و قبل از سن بلوغ می‌دانند و عده‌ای دیگر نیز ضمن مناسب بودن این دوران، ظرفیت‌های درونی کودکان را مناسب تمرینات سختی که برای قرائت قرآن باید پشت سر گذاشت، نمی دانند.در دومین قسمت از سلسله گزارش‌های مربوط به «چگونه قاری بین‌المللی شویم» به بحث زمان و سن و سال شروع تمرینات می‌پردازیم، در بخش اول این گزارش که مقدمه‌ای برای ورود به اصل گزارش بود، به بررسی چگونگی ورود به عرصه قاری قرآن شدن پرداختیم و در آنجا مطرح شد که قبل از ورود به هر عرصه‌ای باید توکل به خدا را سرمنشأ قرار داد.

در دومین بخش از این گزارش‌ سؤالاتی که ممکن است برای هر فرد علاقه‌مند به فعالیت‌های قرآنی در زمینه قاری قرآن شدن پیش بیاید را از سه نفر از فعالان و قاریان بین‌المللی قرآن کشور پرسیده‌ایم، سؤالاتی هم‌چون زمان مناسب برای ورود به تمرینات سخت تلاوت قرآن، استفاده یا عدم استفاده از کلاس‌های موسیقی برای یادگیری ریتم و... که در ادامه این گزارش به آن خواهیم پرداخت.
مهدی دغاغله را اکثر فعالان قرآنی کشور علاوه بر شنیدن صدای زیبا در محافل انس با قرآن کریم، با مدیریت گروه هم‌خوانی ملی پیامبر اعظم(ص) و مؤسس و مسئول گروه هم‌خوانی «ثقلین اهواز» می‌شناسند؛ وی از اساتید علم قرائت قرآن کریم و یکی از قاریان بین‌المللی کشور است که بر لزوم ارائه آموزش‌های لازم در دوران کودکی برای قاری قرآن شدن، تأکید دارد.

انتقاد از راه‌های قاری بین‌المللی شدن

این فعال قرآنی کشور در ابتدای صحبت‌های خود و قبل از پاسخ دادن به سؤالات اصلی این گزارش به انتقاد از راه‌های قاری بین‌المللی شدن در کشور می‌پردازد و می‌افزاید: در حال حاضر تنها راه قاری بین‌المللی قرآن شدن حضور در یک سیکل از پیش تعیین شده است، افراد باید در مسابقات قرآن و در مراحل مختلف شرکت کنند، تا آخرین مرحله پیش بروند و در همه این مراحل رتبه برتر را کسب کنند تا به مسابقات بین‌المللی راه یابند و در آنجا نیز صاحب عنوان شوند، در این صورت می‌توان از لفظ قاری بین‌المللی قرآن برای آنها استفاده کرد. 

هر قاری قرآن در ایران اگر در مسابقات قرآن شرکت نکرده باشد و صاحب رتبه نشده باشد، به هیچ عنوان صاحب رتبه بین‌المللی نخواهد شد و هیچ استفاده‌ای هم از او در مجالس و محافل نخواهد شد.

دغاغله این شیوه را یک ضعف اساسی در روند قاری بین‌المللی قرآن شدن، می‌داند و به توضیح بیشتری در این مورد می‌پردازد: در کشور مصر برای معرفی قاریان و بیان عناوین و رتبه‌های آنها از عنوان بین‌المللی استفاده نمی‌کنند، زیرا در مسابقه‌ای شرکت نکرده‌اند تا رتبه‌هایش را اعلام کنند؛ در حالی که در مصر به قاریان برجسته یک کارت شناسایی می‌دهند که بر روی آن عبارت «قاری رادیو و تلویزیون» نقش بسته است و این بهترین و ممتازترین رتبه‌ای است که یک قاری در مصر می‌تواند بگیرد.
این استاد علم قرائت قرآن از درجه‌بندی قاریان بین‌المللی قرآن نیز سخن به میان می‌آورد تا صحبت‌های خود در این زمینه را کامل کرده باشد؛ وی می‌گوید: برخی قاریان هم‌چون استاد «عبدالباسط» در انتهای شهرت هستند و تقریباً هر فرد مسلمانی ایشان را می‌شناسد و برخی دیگر نیز از شهرت کمتری برخوردارند که همین امر نشان دهنده این موضوع است که همه قاریان بین‌المللی و برجسته جهان اسلام در یک سطح نیستند و دارای درجه‌بندی‌های مختلف هستند.
اگر به واقعیات روند قاری بین‌المللی قرآن شدن در کشور نگاه کنیم، به صحت صحبت‌های «مهدی دغاغله» پی خواهیم برد؛ واقعیت امر این است که قاری بین‌المللی شدن در کشور راه سخت و دشواری دارد که مسیر آن تنها از راه حضور در مسابقات قرآن و کسب رتبه در آن می‌گذرد، در صورتی که در اکثر کشورهای اسلامی یا لفظ بین‌المللی وجود ندارد یا اگر هم وجود داشته باشد، به قاریانی اطلاق می‌شود که در چندین کشور اسلامی صدایشان پخش شده یا تعداد زیادی از فعالان قرآنی سایر کشورهای اسلامی او را بشناسند، با این تعریف افرادی هم‌چون، احمد ابوالقاسمی، سعید طوسی و... در زمره قاریان بین‌المللی هستند، زیرا در کشورهای اسلامی این افراد را با اسم و تصویر می‌شناسند و تلاوت‌های آنها را گوش می‌دهند.

دوران کودکی بهترین زمان برای شروع تمرینات تلاوت قرآن

از مهدی دغاغله در مورد سؤال‌های اصلی این گزارش که «برای قاری بین‌المللی قرآن شدن از چه سنی باید شروع کنیم؟»، می‌پرسیم، بدون هیچ مکث و درنگی به دوران کودکی اشاره می‌کند و می‌گوید: یادگیری و آموزش، اقتضاء زمان کودکی است و زمانی که انسان وارد مرحله جوانی و میان سالی شود، نباید توقع داشته باشد که بتواند به مقام قاری قرآن شدن برسد و فوت و فن قرائت قرآن را بیاموزد.

کودکان ظرفیت یادیگری تمرینات سخت تلاوت قرآن را ندارند

حسین رستمی، یکی دیگر از قاریان بین‌المللی کشور است که علاقه‌مندان به برنامه‌های قرآنی صدا و سیما کم و بیش با چهره و صدای ایشان آشنایی دارند، از وی در مورد شرایط سنی ورود به یادگیری تلاوت قرآن کریم که می‌پرسیم به نظری خلاف نظر «مهدی دغاغله» می‌رسیم، وی بر این باور است که کودک ظرفیت این را ندارد که همه آموزش‌های مربوط به قاری قرآن شدن را بیاموزد، رستمی می گوید: به طور یقین تا سن بلوغ نمی‌توان فعالیت‌ها و تمرینات سنگین برای قاری قرآن شدن انجام داد؛ در دوران کودکی تنها باید بر روی علاقه کار کرد و این کار نیز زمانی حاصل می‌شود که نوای قرآن در خانه همیشه طنین‌انداز باشد.
از وی در مورد زمان مناسب برای شروع تمرینات جهت قاری قرآن شدن که می‌پرسیم، می گوید: برای این کار قبل از بلوغ می‌توان برخی کارها را بر روی صدا انجام داد، به این شرط که بر روی تارهای صوتی و حنجره فشارهای زیاد وارد نشود، چون اگر حنجره بیش از ظرفیتش به کار گرفته شود، باعث آسیب دیدن آن خواهد بود.

ایجاد علاقه مهم‌تر از تمرین تلاوت در کودکی

رستمی بر این باور است که ایجاد علاقه در دوره کودکی مهم‌تر از کار کردن بر روی صدا است، هر چند که باید کودکان تمرین تلاوت داشته باشند، اما نه به آن حدی که به حنجره آسیب وارد کنند، یعنی قرائت در حالت بم و متوسط انجام دهند.

لزوم ورود علم به تمرینات تلاوت قرآن

مسعود نیکدستی، از جمله قاریان بین‌المللی کشور است که هنوز چند سالی از کسب رتبه وی در مسابقات بین‌المللی قرآن جمهوری اسلامی ایران نمی‌گذرد، نظر وی را در مورد زمان مناسب برای ورود به بحث قاری قرآن شدن و آغاز تمرینات که جویا شدیم، وی نظرمیانه‌ای بین دیدگاه‌های «مهدی دغاغله و حسین رستمی» داشت، نیکدستی بر روند ادامه‌دار بودن تمرینات از دوران کودکی تا بزرگسالی تأکید می‌کند و می‌گوید: روند تمرینات باید تا دوران بلوغ که زمان بحرانی تغییر صدای آقایان است، ادامه داشته باشد و پس از آن وارد فاز جدیدی از تمرینات که تمرینات علمی است شود و علم نیز وارد تمرینات شود؛ ضمن اینکه تمرینات باید در حد معقولی باشد تا صدا در حد متوازن خود بماند، یعنی اگر میزان تمرینات از حد خود بگذرد؛ ممکن است صدا به طور کلی کیفیت خود را از دست بدهد.

شش تا 14 سالگی سن طلایی ورود به عرصه تلاوت قرآن

از وی در مورد زمان مناسب برای شروع فعالیت جهت قاری قرآن شدن که می‌پرسیم از واژه «سن طلایی» استفاده می کند و می گوید: اکثر قریب به اتفاق قاریانی که در مسابقات بین‌المللی قرآن رتبه‌ای به دست آورده‌اند، شروع فعالیت‌شان از دوران کودکی بوده است، سن طلایی برای شروع کردن تمرینات و گام نهادن در مسیر قرائت قرآن کریم از شش سالگی تا زیر 14 سالگی است، یعنی فرد علاقه‌مند به قاری قرآن شدن آن هم از نوع بین‌المللی باید شروع فعالیت و تمریناتش از این دوران طلایی باشد، بنده از سن هشت سالگی شروع کردم و قبل از سن بلوغ موفق به کسب رتبه‌هایی حتی در بین بزرگسالان شدم، خاطرم هست که در سن 15 سالگی در مسابقات قرآن در رده بزرگسالان رتبه سوم استان را کسب کردم.

آشنایی با ریتم و حضور در کلاس‌های موسیقی، آری یا نه؟

یکی دیگر از جنبه‌هایی که کارشناسان قرآنی لزوم استفاده از آن را برای تازه واردان به عرصه تلاوت قرآن کریم لازم و ضروری می‌دانند، بحث آشنایی کودکان با ریتم و موسیقی است، مبحث مهمی که طرفداران و مخالفانی دارد و هر کدام نیز با استفاده از استدلال‌های خود سعی بر به کرسی نشاندن آن دارند.

بیگانه بودن بسیاری از قاریان مصری با ریتم و آهنگ در تلاوت

حسین رستمی، قاری پیشکسوت کشور در مورد بهره‌مندی کودکان از هوش موسیقایی و یادگیری مبانی موسیقی قبل از ورود به عرصه قرائت قرآن کریم، نظرات جالبی دارد که بیشتر مبتنی بر مخالفت با آموختن موسیقی برای قاری قرآن شدن است؛ رستمی بر این باور است که برای قاری قرآن شدن نیازی به اطلاع‌ داشتن از موسیقی نیست و دلیل آن را هم در این می‌داند که بسیاری از قاریان برجسته مصری بدون اینکه اصلاً دنبال موسیقی بروند و اطلاعی هم از آن داشته باشند، قله‌های رفیع قرائت قرآن کریم را به نام خود زده‌اند و بسیار هم خوشخوان بوده‌اند.

پرداختن به ریتم و آهنگ کمک کننده یا مسیر انحرافی قاریان؟

وی انحراف مسیر را یکی از آفت‌هایی می‌داند که توصیه به حضور در دوره‌های آموزشی موسیقی و آشنایی با ریتم، در دل خود جای داده است و در تکمیل این بخش از سخنان خود می‌گوید: اگر به کودکانی که علاقه‌مند به قاری قرآن شدن هستند، حضور در دوره‌های آموزشی موسیقی را توصیه کنیم، به خاطر اینکه امکان دارد آن کودک خودساخته نباشد، احتمال خروج و انحراف از مسیر و هدف اصلی وجود دارد و ممکن است به جای حضور در عرصه قرآن سر از جاهای دیگری در بیاورد؛ بنابراین چنین توصیه‌ای به علاقه‌مندان به این عرصه ندارم.

آشنایی با مبانی موسیقی در تلاوت قرآن کمک کننده است 

مهدی دغاغله، قاری برجسته کشور در صحبت‌های خود در این باره بیشتر به دنبال مرتبط دانستن کشف استعدادها از طریق آشنا بودن با ریتم و موسیقی توسط قرآن‌آموز تأکید می‌کند؛ وی استعدادیابی را از اولین گام‌های بعد از تصمیم‌گیری برای قاری قرآن شدن عنوان می‌کند و در پاسخ به این سؤال که آیا هر شخصی توان تبدیل شدن به قاری قرآن را دارد؟ می‌افزاید: هر صدایی و هر کسی توان تبدیل شدن به یک قهرمان قرآنی در عرصه تلاوت را ندارد، بلکه افرادی که دارای هوش موسیقایی قوی باشند و به صورت ذاتی این حس در آنها وجود داشته باشد، می‌توانند وارد این عرصه شوند؛ ضمن اینکه کودکی که وارد عرصه قرآن می‌شود، بهتر است اطلاعاتی از ریتم و موسیقی نیز داشته باشد.
دغاغله کشف هوش موسیقایی در کودکان را کاری ساده می‌داند و این را هم می‌گوید که بسیاری از کودکان را می‌بینیم که آهنگ برنامه‌های کودکان را بلافاصله بعد از تمام شدن آن برنامه تکرار و زمزمه می‌کنند، اما برخی دیگر این کار را نمی‌توانند انجام دهند که دلیل آن هم داشتن یا نداشتن استعداد است؛ شناسایی استعداد کودکان برای ورود به عرصه فعالیت‌های قرآنی و قرائت قرآن کریم کار چندان سختی نیست.
از مسعود نیکدستی در مورد لزوم یادگیری ریتم در تمرینات تلاوت قرآن کودکان برای قاری قرآن شدن که می‌پرسیم، می‌گوید: مطمئناً آشنا بودن با ریتم می‌تواند اثرات بهتری بر قاری شدن داشته باشد، اما نکته مهم این است که قاری قرآن شدن و رعایت نکات کلیدی برای این کار بستگی به ویژگی‌های صوتی شخص دارد، به عنوان مثال صدای بنده به گونه‌ای است که مواردی از قبیل خوردن و آشامیدن که بر روی صدای بسیاری از قاریان تأثیر منفی دارد، بر روی صدای بنده هیچ تأثیر منفی ندارد.

رعایت برخی نکات در دوران کودکی شکوفا شدن صدا را به دنبال دارد

وی در ادامه نیز می‌افزاید: رعایت نکردن برخی نکات در خوردن غذاها، تمرینات نابجا، بیش از ظرفیت صدا فریاد زدن و... از همان دوران کودکی به صدا ضربه خواهد زد و رویای قاری قرآن شدن را به سراب تبدیل خواهد کرد؛ مهم‌ترین چیز در امر تلاوت قرآن کریم استفاده از تقلید مناسب از سبک متناسب با صدای شخص است، تقلید باعث بروز دادن هوش لحنی قاری خواهد شد.

وضعیت صدا سازی کودکان در جلسات قرآن

پس از آشنایی با نظرات صاحب نظران در مورد شروع فعالیت برای ورود به عرصه تلاوت قرآن و نیز داشتن هوش موسیقایی یا نداشتن آن، نوبت به مرحله صداسازی و تقویت صدا می‌رسد، آن چنان که از ظاهر قضیه بر می‌آید در این زمینه متخصصان بسیار زیادی دارای فعالیت نیستند و کتاب‌های زیادی هم نوشته نشده است. همه افراد صدای خاص خود را دارند و این صدا ممکن است خوب باشد یا بد، اما زمانی که بخواهند در قرائت قرآن کریم از آن استفاده کنند، باید یک سری چارچوب را رعایت کنند تا به نتیجه دلخواه برسند. در ادامه این گزارش قاریان برجسته کشور به یک سؤال کلیدی دیگر پاسخ داده‌اند و آن هم اینکه «آیا در جلسات قرآنی کار صداسازی بر روی قرآن‌آموزان صورت می‌گیرد و اگر بله این کار تا چه میزان مبتنی بر علم است؟

فقر مراکز تخصصی صدا سازی برای تلاوت قرآن

از مهدی دغاغله، استاد علم قرائت قرآن کریم کشور در مورد فعالیت‌ها و مراکزی که کارهایی برای صداسازی در کودکان برای قاری قرآن شدن انجام می‌دهند، سؤال می‌کنیم؛ از فعالیت نداشتن هیچ مرکز تخصصی برای قاری قرآن شدن و صداسازی می‌گوید و می‌افزاید: در حال حاضر مرکزی تخصصی برای قاری قرآن شدن و صداسازی در این زمینه وجود ندارد، برخی اشخاص انگشت شمار هستند که با این تکنیک‌ها آشنایی دارند و همان گونه که گفته شد، اندک و قلیل هستند؛ البته در جلسات قرآنی کار صداسازی صورت می‌گیرد، اما نه به صورتی که تجربی و علمی باشد.
وی در ادامه با بیان اینکه صداسازی نسخه واحدی برای همه افراد نیست می‌گوید: باید متناسب با ویژگی‌های صوتی هر شخص نسخه‌ای خاص پیچیده شود، نمی‌توان برای فردی که مساحت صوتی پائینی دارد، همان تمریناتی را تجویز کرد که برای شخصی با مساحت صوتی بالایی دارد، تجویز می‌شود. 

معرفی یک کتاب در زمینه صداسازی

آخرین سؤالی که از مهدی دغاغله، قاری پیشکسوت کشور پرسیده می‌شود در مورد منابعی که برای صداسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد، است؛ وی در این بخش با تأکید مجدد بر اینکه متخصصان صداسازی در کشور کم هستند، می‌گوید: اگر کسی برای صداسازی می‌خواهد، فعالیتی انجام دهد کتاب «پرورش صدای هنرپیشه» که توسط یلفایی ترجمه شده است، بسیار کمک کننده خواهد بود؛ تمرینات بسیار جالبی برای تقویت صدا در این کتاب معرفی شده است که در صورت استفاده قرآن‌آموزان بسیار کاربردی است.

وقتی تقلید مهم‌ترین تمرین صدا سازی می‌شود

حسین رستمی، قاری بین‌المللی کشور یکی دیگر از کارشناسان قرآنی است، وی در پاسخ به این سوال که چه تمریناتی برای صداسازی قرآن‌آموزان در جلسات آموزش سنتی ارائه می‌شود، از تقلید به عنوان برجسته‌ترین تمرین صداسازی یاد می‌کند و می‌گوید: اصولاً شاگردانی که در جلسات ما حضور پیدا می‌کنند، اولین دیکته‌ای که به آنها ارائه می‌شود، تقلید است؛ یعنی از آنها می‌خواهیم تلاوت‌های مختلف قاریان برجسته مصری را بسیار زیاد گوش کنند و عمدتاً تلاوت‌های استاد «عبدالباسط» و  استاد «منشاوی» را توصیه می‌کنیم، زیرا این اساتید در نوارهای تحقیق آموزشی خود بسیار ساده و روان همه چیز را توضیح داده‌اند.

بدون کار علمی در صداسازی هم می‌توان قاریان بین‌المللی پرورش داد

وی در پاسخ به سؤال دیگری در مورد فعالیت‌ها و تمریناتی که کودکان پس از گام نهادن به این عرصه باید رعایت کنند، می‌گوید: اگر کودکی می‌خواهد وارد حیطه تلاوت قرآن شود، باید ابتدا چارچوب‌ها را بیاموزد؛ به واسطه تقلید صوت به نوعی کار صداسازی را نیز انجام می‌دهند، مثلاً وقتی در تمرین‌ها، قرآن‌آموزی اشتباهی مرتکب می‌شود به او گوشزد می‌کنیم و تا درست شدن آن اشتباه تذکرات را ادامه می دهیم، اما اگر منظور بخش علمی آن باشد، با وجود اینکه بسیاری از دوستان به صورت غیر علمی وارد عرصه شده‌اند به موفقیت هم رسیده‌اند، پس تمام جنبه‌های صداسازی علمی نیست.

حضور در کلاس‌های موسیقی بخش علمی صداسازی در تلاوت است

سخن پایانی حسن رستمی باز هم به گفته‌هایش در مورد استفاده نکردن از کلاس‌های موسیقی برای شناختن ریتم توسط قرآن‌آموزان می‌رسد و می‌گوید: اگر می‌خواهیم کار صداسازی برای قاری قرآن شدن جنبه علمی پیدا کند، فرد قرآن‌آموز باید وارد کلاس‌های موسیقی شود که من به هیچ وجه چنین نسخه‌ای را برای قرآن‌آموزان و به خصوص کودکانی که در ابتدای راه هستند، تجویز نمی‌کنم.

توجه نشدن به صداسازی علمی در جلسات قرآن

مسعود نیکدستی اما بحث آموزش‌های سنتی در جلسات قرآن کریم و استفاده نکردن از علم صداسازی را وجه قالب جلسات سنتی قرآن کریم می‌داند و بر این باور است که در جلسات سنتی آموزش قرآن کریم استفاده چندانی از علم نمی‌شود؛ وی می‌گوید: در جلسات سنتی قرآن کریم تقریباً به همه قرآن‌آموزان نکات آموزشی مشابه‌ای آموزش داده می‌شود، در صورتی که هر صدا دارای ویژگی خاص و منحصر به فرد خود است؛ اگر به صورت علمی به صدا نگاه کنیم، هر صدا مانند اثر انگشت یک سری خصوصیات خاص خود را دارد که حتی مشابه‌ترین صدا، آن خصوصیات را ندارد.

تأکید بر ترکیب تمرینات سنتی و علمی در صداسازی

وی در پایان در مورد اهمیت بحث علمی در صداسازی می‌افزاید: اگر هر فردی بخواهد به سطح اعلای هر هنری و از جمله تلاوت قرآن کریم برسد، اگر نگاه سنتی را با نگاه علمی ترکیب کند و از این دو در کنار هم استفاده ببرد، بسیار هم‌افزا خواهد بود؛ غالباً در سطح بالا افرادی که به درجه‌ای رسیده‌اند و علاوه بر آموزش‌هایی که در جلسات دیده‌اند، زحماتی را خارج از چارچوب آموزش‌های سنتی دیده‌اند، موفق‌تر بوده‌اند.

لزوم توجه ویژه به سن طلایی برای پرورش ستارگان قرآنی

دومین گزارش «چگونه قاری بین‌المللی قرآن شویم» نیز به پایان رسید، اما چیزی که باید مسئولان بیش از پیش مورد توجه قرار دهند، بحث پرورش ستارگان قرآنی است و قطعاً زمان کودکی بهترین و مناسب‌ترین زمان برای ارائه برخی آموز‌ش‌ها و ایجاد انگیزه و علاقه است و بر مسئولان و سیاست‌گذاران این مسئله، اساتید قرآن و افرادی که به نوعی متولی امر تلاوت قرآن کریم هستند، ضروری است که از سنین طلایی برای تولید نسل ستارگان قرآنی غافل نشوند، مطمئناً هر چه ستارگان قرآنی در جامعه بیشتر باشند، گرایش عامه مردم به این عرصه نیز بیشتر خواهد شد.