آموزش تجـوید سطح 4 ؛ درس پنجم، احکام تنوین

درس پنجم، احکام تنوین تــنوین یعنی صدا و حرکتی که از آن صدای نون ساکن شنیده می‌شود که همان "دو زِبَر" ، "دو زیر" و "دو پیش" است، مانند: مَثَلاً – غُلامٍ – سَلامٌ که باید اینطور بخوانیم:
مَثَلَنْ – غُلامِنْ – سَلامُنْ.
تنوین یکی از علائم اسم است که یا مفتوحه است مانند "عَزیزاً" و یا مکسوره است مانند "رَیْبٍ" و یا مضمومه است مانند "عَلِیٌّ" و هیچگاه با حرف "اَلْ" در یک کلمه جمع نمی‌شود، مثلاً صحیح نیست گفته شود "اَلْقَمَرٌ" و نیز باید دانست هرگاه کلمه‌ای به تنوین مفتوحه ختم شود در پایان آن کلمه، الف اضافه آورده و تنوین را بر روی آن الف می‌گذارند که همیشه تنوین متعلق به حرف ماقبل بوده و الف هیچ گونه نقشی ندارد، بلکه کتابتاً به کار رفته است مانند: غَفُوراً – حَلیماً– رِکْزاً که اول غَفُورْ- حَلیمْ - رِکْزْ بوده‌اند و فقط در هنگام قرائت قرآن هرگاه بخواهیم بر روی چنین کلماتی وقف نماییم باید با صدای الفی آنها را بخوانیم، یعنی بگوییم غَفورا – حَلیما– رِکْزا.
لازم به تذکر است که در سه مورد تنوین مفتوحه بدون الف اضـافی در پایان نوشته می‌شود که عبارتند از:
1- هرگاه تنوین مفتوحه روی تاء گِرد ( ةً ) قرار گیرد بدون الف اضافی نوشته می‌شود و در حال وقف یعنی هرگاه بخواهیم آن را ساکن کنیم به "هاء گِرد ساکن" (هْ ) تبدیل مــی‌گردد، مانـند "صَـلوةً" کـه می‌شود "صَلوهْ" و "زَکوةً" که می‌شود "زَکوهْ" و "کَلِمَةً" و "طَیّبَةً" که می‌شود "کَلِمَهْ و طَیِّبَهْ"
2- و نیز هرگاه تنوین مفتوحه روی همزه قرار گیرد بدون الف اضافی نوشته می‌شود، مانند سُوءً ، جَزاءً ، ظَمَأ ولی آن را هم در حال وقف با صدای الفی می‌خوانیم مانند سُوءا – جَزءا – ظَمَـا
3- هرگاه تنوین مفتوحه بر روی "ی" قرار گیرد مانند هُدیً – طُویً – ضُحیً – سُویً باز در حالت وقف به صدای الفی خوانده می‌شود مانند هُدی– طُوی– ضُحی– سُوی. لازم به ذکر است در این موارد تنوین مفتوحه متعلق به حرف قبل بوده و در حالت وقف، آن حرف به صدای الفی خوانده می‌شود که طبیعتاً "ی" والی می‌باشد مگر آنکه تنوین متعلق به خود حرف "یاء" باشد مانند هَدْیاً که در وقف هَدْیا می‌شود.

توضیح 1: در شش کلمه از قرآن کریم برای تشاکل و یکنواخت شدن با آیات ماقبل، "الف اضافه" به آخر کلمات فوق، الحاق گردیده است در صورتی که دارای تنوین مفتوحه هم نیستند لکن در حالت وقف استثناءً به صدای الفی وقف می‌شوند و در حالت وصل هم با همان صدای فتحه خوانده می‌شوند. این شش کلمه عبارتند از : "اَلظُّنُونَا" آیه 10 سوره اَحزاب، "اَلرَّسُولَا- اَلسَّبیلَا" آیات 66 و 67 سوره احزاب، "قَواریرَا" آیات 15 و 16 سوره انسان، "سَلاسِلَا" آیه 4 سوره انسان و نیز در کلمه "لکِنَّا" آیه 38 سوره کهف که در اصل "لکِنْ اَنَا" بوده که همزه اَنَا حذف و دو حرف نون در یکدیگر ادغام گردیده و اکثر قرّاء از جمله عاصم در حال وصل بدون الف یعنی "لکِنَّ" خوانده‌اند و هنگام وقف به صدای الفی یعنی "لکِنّا" وقف کرده‌اند

توضیح 2: همان طور که بیان شد علامت تنوین مضمومه به شکل ( ٌ ) می‌باشد لکن در بعضی از قرآن‌های چاپ بیروت علامت تنوین مضمومه را بدین شکل (وو) نیز نوشته‌اند مانند سِحْرٌ که چنین نوشته شده: سِحْرُُ ُ.

تمرینات درس پنجم
1- ده کلمه از قرآن کریم نشان دهید که در آنها تنوین مفتوحه روی "تاء تأنیث" (ة) قرار گرفته باشد.
2- ده کلمه از قرآن کریم بنویسید که تنوین مفتوحه روی "یاء" قرار گرفته باشد.
3- ده کلمه از قرآن که تنوین مفتوحه روی "الف" قرار گرفته باشد را بنویسید و معین نمایید بعد از وقف چگونه خواهد بود.
4- ده کلمه از قرآن کریم بنویسید که تنوین مفتوحه روی "همزه" قرار گرفته باشد.
5- شش کلمه ای که در قرآن کریم برای یکنواخت شدن با آیات ما قبلشان "الف اضافه" گرفته را از حفظ در حضور معلم بخوانید.

منبع :www.almiqat.com